De constantia iurisprudentis liber alter/Pars posterior - De constantia philologiae/Caput XXVIII
 |
Questo testo è completo. | |
| ◄ | Pars posterior - De constantia philologiae - Caput XXVII | Pars posterior - De constantia philologiae - Caput XXIX | ► |
CAPUT XXVIII1
TRADUCES PER QUOS IUS MAIORUM GENTIUM IN IUS
MINORUM TRADUCTUM EST
Traduces duo: liberum regum arbitrium, severum legum imperium.
[1] Ita violentiae privatae, sub theocratiis metu deorum modeste habitae, in violentiam publicam traductae sunt, horum duum traducum altero: aut infinito regum, aut crudeli legum imperio. Tantae molis erat, contemptis deorum religionibus, genus humanum in civili societate continere!
Primis regnis monarchicis ius assertum.
[2] Namque, ubi deorum religiones spretae sunt, poenarum humanarum terrore genus humanum in societate continere ipsa natura docuit: qua ex divina providentia, rebus ipsis dictantibus, cum primum plebes, patrum iniuriis oppressi, deorum hominumque opem implorarunt, reges illico extitere illis plebium implorationibus, tanquam collatis suffragiis creati, aut fortissimi viri, qui cuncta, moribus corrupta, ad se unos emendanda revocarunt, a quibus monarchiae primae in terris sunt constitutae, aut viri sapientissimi, qui legibus poenalibus antiquos mores, sive respublicas optimatium, ad sua principia reduxere.
Ius creandorum regum plebibus primum natum.
[3] Et ita plebes tum primum sibi reges creare coeperunt: qui mos gentium, a romanis receptus, perpetuo servatus est. Nam quae Livius2 super ea re in interregno Romuli narrat, est vulgaris traditio veris falsisque commixta.
Rudimenta plebiscitorum — Plebiscita eiusdem naturae in republica optimatium mera et in mero regno — Primis plebisciti sancitae poenae — Prima plebiscita agrariae leges fuere — Leges dictae «exempla».
[4] Inclamationes autem et obtestationes sub theocratiis celebratae docuerunt plebiscita, quibus plebes adessent tanquam testes, qui facta testarentur, de quibus reges conderent iura. Ac plebiscita eiusdem naturae, et in regnis meris et in regnis optimatium, ut libro priore3 diximus, nata sunt; et plebiscitis principio privilegia irrogata, et privilegiis poenae sancitae4, qui mos apud romanos etiam in republica libera diu mansit. Et ex prima origine leges agrariae plebiscita, quibus scirent plebes mercedem parendi sibi a patribus constitutam5. Et plebiscita fuere leges, significatione qua, ut libro priore, plebes, unde secessissent, elicerent et in urbes reducerent. Et leges fuere exempla, quae mansere poenae asperrimae in reos editae, quae ceteros summe deterrerent6. Atque hae leges ordinem confirmarunt, et «ex ordine» postea leges severissimae dictae.
Legis de corporibus obaeratorum secandis utilitates.
[5] Quare, quanquam inter romanos lex de corporibus obaeratorum secandis nunquam exercitam esse memoretur, necesse tamen est inter gentes romana priores dictatam esse. Cuius unius terror et industriam et frugalitatem et fidem, cum queis tribus bonis animi artibus omnes antiquos mores in rebuspublicis optimatium, quos postea longo seculorum excursu obtinuerunt, felicissime revocavit.
Prisci legumlatores in se vel in suos exemplis auctoritatem
suis legibus vindicarunt.
[6] Sed has leges primi legumlatores aut in se ipsos aut, iure patriae potestatis, in suos exercuere.
Lycurgus.
[7] Lycurgus, accepto a spartanis iuramento ut, tantisper dum rediret, leges a se latas servarent, ne ultra rediret, ultro mortem oppetiit.
Charondas.
[8] Charondas, legislator thuriorum, cum contra legem, quam tulerat, ne quis armatus in concionem veniret, ipse, rure rediens, imprudens peccasset, admonitus legis ab eo qui proxime sedebat, eidem gladio incubuit.
Zaleucus.
[9] Zaleucus, locrensis legislator, filium adulterii compertum ex sua lege oculis orbari damnarat; cumque tota civitas ob virtutem et merita patris poenam filio deprecaretur, precibus victus alterum sibi, alterum filio oculum eruit.
Brutus.
[10] Simili exemplo Brutus ordinem reposuit, cum filii contra legem, cuius ipse auctor fuerat, de regibus non restituendis coniurassent, fortissimus consul, pater infelicissimus, in domus orbitatem, eos securi percussit.
Dido.
[ri] Quod Virgilius, antiquitatis nunquam satis admirandus, in Didone legislatrice expressit, quae, regimi externorum connubia multoties dedignata, cum in Aenea morem gentium corrupisset, se ipsam interemit.
Eius severitatis utilitates.
[12] Hisque exemplis clientelae legibus poenalibus prolatae sunt, ut veri optimates plebibus patrocinio essent, non oppressioni. Et regibus mos traditus, ut sua sapientia et fortitudine humanam naturam corruptam emendarent, et ita natura regnarent natura philosophi. Et traditus mos patribus, ut omnibus privatis rebus, et vita ipsa, patriam haberent potiorem, quando eorum respublicas legislatores sive filiorum sive adeo suo ipsorum sanguine restituerunt; et documenta plebibus edita, ut patribus essent obsequentissimae, qui de suis ipsorum filiis passim edebant severissima exempla; et per haec omnia tum patres, tum plebes libertatem haberent quam charissimam. Cumque libertas ipsis corporibus haereat, inde factum ut priscis bellis liberos occumbere quam vivere servos mallent.
Principia romanae virtutis.
[13] Quae omnia, a romanis recepta, erunt nobis principia omnis romanae virtutis, ut demonstrabimus.
Ius violentiae privatae in ius violentiae publicae transformatum.
[14] Per has rationes, imperio publico constituto, ius maiorum gentium, seu violentiae privatae, regnare desiit, et minorum coepit, quod est ius violentiae publicae, domi imperio legum, foris armorum. Quae res nobis quintam et postremam temporis obscuri epocham dabit.
Imperii publici characteres heroici.
[15] Hoc publicum imperium constitutum, inter graecos fuit aliis Gorgonis caput, lyra aliis Orphei, aliis Amphionis, aliis Apollinis, quae, adsonans ad legum carmina, concentum excitavit humanitatis. Rudius Gallis fuit Hercules, qui ore, hoc est verbis legum, non ultra manu, catenulas in hominum aures, disciplinarum sensum, non in corpora, iniicit. Hetruscis severis fuit fascis virgarum, quae securim mediam et eminentem cingunt7: a quibus insigne imperii receptum conservavere romani.
Cathena Homeri quid significet?
[16] Haecque est cathena8, quam per summam sublimitatem Homerus fingit e caelo demissam — nempe auspiciis et religionibus — orbem terrarum constringere — hoc est genus humanum cum diis et inter se domi forisque consociare: — non autem catenam caussarum ex quibus naturae necessitas constat, quam vix postea, summa sua ingeniorum subtilitate, stoici intellexere et ex necessitate iuris, quam gentes dixere «fas», ipsi «Fatum» appellarunt, ut libro priore diximus. Ac sectae studio, ut suae sententiae antiquitatis auctoritatem conciliarent, sui dogmatis Homerum fecere auctorem, sive Homero suum ipsi dogma affinxere.